شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی از ابتدای فعالیت خود، با به‌کارگیری نیروهای متخصص در زمینه‌های مختلف از جمله کشاورزی، صنعتی، مدیریتی و زیست محیطی، همواره مسائل زیست محیطی را مدنظر قرار داده است. یکی از مسائل مهم زیست محیطی در فعالیت‌های شرکت، مدیریت زه آب‌ها می‏باشد که از همان ابتدا از ریختن هرگونه زه‌آب به داخل رودخانه‌ها خودداری کرده است و با صرف هزینه‌های زیاد، زه‌آب‌ها را به تالاب‌ها منتقل کرد.

در این زمینه دکتر جعفر آل‌کثیر، معاون بهره‌برداری کشاورزی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی ضمن گفت‌وگو با خبرنگار بازرگانی ایلنا به تکذیب شایعات در خصوص زه‌آب شرکت نیشکر پاسخ داده و به خدمات چند سال اخیر این شرکت به استان خوزستان پرداخته است. متن این گفت‌وگو را در زیر بخوانید.

لطفا بفرمائید عملکرد شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی چگونه بود؟

این شرکت از ابتدای فعالیت خود، با استخدام نیروهای متخصص در زمینه‌های مختلف از جمله کشاورزی، صنعتی، مدیریتی و همچنین زیست محیطی شروع به فعالیت کرد و همواره مسائل زیست محیطی را مدنظر قرار داده‌ است. یکی از مسائل مهم زیست محیطی که در قالب فعالیت ما قرار گرفته است، بحث زه‏آب‌ها می‏باشد که شرکت توسعه نیشکر از همان ابتدا از ریختن هرگونه زه‌آب به داخل رودخانه‌ها خودداری کرد.

زه‏آب کشاورزی در واقع آبی است که بعد از آبیاری مزارع وارد زمین می‌شود و پس از نفوذ، توسط سیستم زهکشی که لوله‌های زیرزمینی دارد، وارد کانال‌های خاکی تحت عنوان زهکش یا لوله‏های جمع‏کننده زیرزمینی بنام کلکتور می‌شود. معمولاً در تمامی بخش‏های کشاورزی کشور، از جمله خوزستان، زه‏آب‌ها وارد رودخانه‌ها می‌شوند. اما شرکت توسعه نیشکر در این زمینه اقدام بسیار مهمی برای حفاظت از کیفیت آب رودخانه‌ها انجام داده است.

این شرکت با صرف هزینه‌های زیاد، ایستگاه‌های پمپاژی در انتهای خطوط زهکشی طراحی کرده‌ است و این زه‏آب‌ها را به تالاب‌ها منتقل کرده‌ایم. به عنوان مثال، تالاب شادگان در زمانی که بیشتر از یک متر مکعب در ثانیه، آب از رودخانه جراحی دریافت نمی‌کرد؛ با این اقدام شرکت توسعه نیشکر، تالاب نجات یافت. در غیر این صورت، ۴۰۰ هزار هکتار از زمین‌های تالاب از بین می‌رفت.

مابقی زه‏آب‌ها را نیز به همین شکل به تالاب‌ها و مناطق دیگر منتقل کرده‌ایم. این اقدام نشان‌دهنده تعهد شرکت به حفاظت از محیط زیست است. در هیچ فعالیت کشاورزی معمولاً چنین اقداماتی انجام نمی‌شود؛ زیرا هزینه‌بر است. اما ما با اطمینان از اهمیت این موضوع، این کار را انجام داده‌ایم.

فراموش نکنیم تمام طرح توسعه نیشکر به تنهایی یک پروژه زیست محیطی محسوب می‌شود. تصور کنید که یکصد هزار هکتار از این زمین‌ها قبلاً عمدتاً شوره‌زار بودند و به عنوان منبع ریزگرد، شهرها را تهدید می‌کردند. وقتی این زمین‌ها تبدیل به فضای سبز شدند، خود این اقدام به‌عنوان یک فعالیت زیست محیطی مهم شناخته می‌شود.

با این وصف به نظر می‌رسد که سوزاندن نی‌ها به میزان ۶۰ درصدی همچنان ادامه دارد. در حال حاضر، صحبت‌هایی می‌شود که این فرآیند باعث آزار مردم شده است و ادعا می‌شود که زمین‌های زراعی و رودخانه‌ها نیز شور شده‌اند. روستاهای پایین دست از این مسئله شکایت دارند. در صورتی که شما بیان می‌کنید که هیچ آلایندگی وجود ندارد.

در ارتباط با برداشت سبز و عدم آتش زدن مزارع، در ابتدا باید ببینیم از کجا به کجا رسیده‌ایم و چه تغییری ایجاد شده است. برای شروع کار که در اواخر سال 1330 کشت نیشکر در استان خوزستان طراحی شد و عمدتاً آمریکایی‌ها به عنوان “مشاور، پیمانکار و حتی بهره‌بردار” در کشت و صنعت هفت تپه حضور داشتند، سیستم کشت نیشکر به صورتی طراحی شده بود که نیشکر در جوی‌های عمیق به عمق حدود ۴۵ سانتی‌متر کشت می‌شد. استدلال آن‌ها این بود که زمین خوزستان شور است پس برای فرار از این شوری نیشکر باید داخل جوی کشت شود، به دلیل آنکه نمک به بالا می‌آید و روی پشته قرار می‌گیرد. معمولاً تبخیر هم صورت می‌گیرد پس نمک در آنجا باقی می‌ماند و ایجاد مشکل می‌کند. لذا در آن زمان کارشناسان اعلام کردند که نمی‌شود نیشکر را روی پشته کشت کرد و باید داخل جوی کشت شود.

وقتی نیشکر داخل جوی کشت شود، دستگاه برداشت نیشکر نمی‌تواند به‌درستی عمل کند. در این شرایط ۴۵ سانتی‌متر از نیشکر که بهترین کیفیت را هم دارد، باید روی زمین بماند و لذا بایستی به صورت دستی برداشت شود. وقتی به صورت دستی برداشت می‌شود، امکان برداشت سبز نیست و باید ۱۰۰% به صورت سوخته برداشت گردد.

شرکت توسعه نیشکر از ابتدای فعالیت خود  به منظور رعایت مسائل زیست محیطی طرح‌های تحقیقاتی بسیار زیادی انجام داد و طی این تحقیقات سیستم کشت را از داخل جوی به روی پشته منتقل کرد که این خود قدم اول برای برداشت سبز بود. ما در این مدت توانستیم این کار اصلی و مهم را انجام دهیم. به همین جهت حدود ۴۵ درصد برداشت ما به صورت سبز صورت می‌گیرد. همچنین طرح‌هایی داریم که ان‌شاءالله به سمت برداشت سبز صد در صدی پیش برویم.

 پس شما انتقاد کسانی که می‌گویند قبل از برداشت، این نی‌ها را می‌سوزانند و با ایجاد دود غلیظ پرکلاغی باعث سرطان ریه و ناراحتی‌های ریوی محلی‌ها می‌شوند را تکذیب می‌کنید؟

 زمانی که ما آتش می‌زنیم، CO₂ تولید می‌شود. CO₂ جزء عناصر سمی و آلوده‌کننده نیست. وقتی می‌گویند که شهرها آلوده هستند، CO₂ جزء آن‌ها نیست. CO₂ فقط از منظر گرمایش جهانی مهم است؛ چون به لایه‌ای در جو می‌رود. غلظت CO₂ قبلاً حول و حوش ۳۰۰ ppm بود و الان در کل جهان به حدود ۴۲۰ ppm رسیده است. این لایه، اثر گلخانه‌ای ایجاد می‌کند؛ یعنی نور آفتاب وارد می‌شود اما گرما نمی‌تواند از آن خارج شود و باعث گرم‏تر شدن کره زمین می‏شود و این در قالب گرمایش جهانی مهم است که البته همراهی تمام کشورهای جهان از جمله ایران برای نجات کره زمین مهم است اما از نظر منطقه‌ای آلوده کننده نیست.

هر کشوری که دودی ایجاد می‌کند به اندازه‌ی درصد مساحت آن از کل جهان تحت تأثیر قرار می‌گیرد و بقیه جهان نیز همین‌طور؛ به عبارتی ایران که حدود یک درصد مساحت جهان و تقریباً یک درصد جمعیت جهان را دارد، در این شرایط به هر میزان CO₂ که تولید می‌کند، یک درصد سهم ما می‌شود و ۹۹ درصد در کل جهان پخش می‌شود. به همین دلیل کشورهایی مثل آمریکا و به ویژه چین، چند برابر بیشتر از ایران CO₂ تولید می‏کنند و زیر بار کنترل آن نمی‏روند و در واقع به دنبال تولید، بهبود صنعت، اشتغال و اقتصاد خود هستند. در مقابل شرکت توسعه نیشکر مسائل زیست محیطی مربوط به آلودگی رودخانه‏ها که صد در صد تأثیر منطقه‏ای دارد و مستقیماً روی ساکنین اثر می‏گذارد را از طریق انتقال زه‏آب‏ها به تالاب‏ها و احداث تصفیه‏خانه‏های بهداشتی و صنعتی در تمامی کشت و صنعت‏ها بخوبی رعایت نموده است.

در واقع شرکت توسعه نیشکر با 100هزار هکتار سطح سبز حدود 6 میلیون تن CO₂ در قالب فتوسنتز گیاه جذب و تثبیت می نماید و حدود 4 میلیون تن اکسیژن تولید می کند و اگر اثرات زیست محیطی داشته باشد در برابر میزان اشتغال و تولید محصول و نیز اثرات زیست محیطی مثبت بسیار ناچیز و نسبت به سایر صنایع جزء صنایع سبز محسوب می‏شود.

چه برنامه‌‌هایی در این خصوص دارید؟

  متاسفانه ما صاحب تکنولوژی نیستیم و از صفر شروع کرده‌ایم چون در بحث نیشکر فقط بحث برداشت نیست که عنوان می‌شود بلکه بحث جمع‏آوری بقایای گیاهی پس از برداشت خود بسیار مشکل است که چطور این همه توده عظیم را جمع کنیم، این‌ها همه مسئله هستند ولی با پیگیری‏های صورت گرفته درصدد حل مشکل برداشت سبز و جمع‏آوری بقایای پس از برداشت هستیم. این کار از طریق خریداری دستگاههای برداشت پیشرفته و طراحی و ساخت ادوات جمع‏آوری بقایای در حال پیگیری می‏باشد.

آیا شما امکان شور شدن زمین را هم رد می‌کنید؟

بله، ما وارد زمین‌هایی شده‌ایم که به جهت شوری کیفیت بسیار پائینی داشتند. شرکت ما این زمین را شیرین کرد و ما این ادعا را رد می‌کنیم. اگر این زمین شور شده است چگونه می‌توانیم بیش از۱۰۰ تن در هکتار نیشکر از آن برداشت کنیم؟

این مطالب را از مراجع ذی‌صلاح و متخصصین می‏توان پیگیری کرد. آمار و ارقام کاملاً گواه ماجرا است. به عنوان مثال، ابتدا EC برابر با ۷۰ تا ۸۰ دسی‏زیمنس بر متر هم داشته‌ایم و این میزان را به ۱ و ۲ دسی‏زیمنس بر متر کاهش دادیم! باید پرسید که قبلاً چرا این زمین شور شده بود؟ چون سیستم زهکشی وجود نداشت و وقتی به زمین آب داده می‏شد، این آب به آب زیرزمینی نفوذ می‏کرد و نمک را به بالا می‌آورد و بعد از تبخیر به سطح زمین منتقل می‌شود. ما الان سیستمی برقرار کرده‌ایم که اصلاً زمین‌ها شور نمی‌شود؛ بلکه شسته می‌شود و سال به سال بهتر هم می‌شود و این مسائل کاملاً علمی و کارشناسی است. در واقع ما خاک شور و قلیا و بدون ساختمان مناسب را به خاک مناسب و از کلاس 4 و 5 به کلاس 1 تبدیل کرده‏ایم.

ولی روستاهای اطراف می‌گویند که آب رودخانه‌شان شور شده است آیا این موضوع را تایید می‌کنید؟

اگر این صد هزار هکتار زمین، غیر از کشت نیشکر بود، مطمئن باشید تمام زه‏آب آن وارد رودخانه می‌شد. شوری رودخانه بستگی به دبی آن دارد. به عبارتی، زمانی که دبی رودخانه بالاست و زمانی که دبی پایین است، نوسان شوری هم داریم و دائمی نیست. چون ما هیچ زه‏آبی وارد رودخانه نمی‌کنیم. لذا این ادعا که ما رودخانه را شور کرده‌ایم درست نیست و با حداقل بررسی متوجه می‌شوید که موضوع درستی نیست.

وضعیت پساب‌های شرکت چطور است؟

در حال حاضر پساب‌ها نسبتاً شیرین شده و آن‌ها را با میزان شوری حدود 5 دسی‏زیمنس بر متر به تالاب‌ها منتقل می‌کنیم که این خود باعث نجات تالاب‌ها شده است.

 انتقال آب به تالاب‌ها چه تاثیری داشته است؟

شما گاهی اوقات آب شیرین در اختیار دارید که می‌توانید به تالاب منتقل کنید که بسیار خوب است. اما زمانی که آب در اختیار ندارید و تالاب از بین می‌رود، آیا بهتر نیست که از  آب زهکش با شوری 5 دسی‏زیمنس بر متر بهره برد و از خشکی تالاب جلوگیری کرد؟ الان تالاب شادگان سرسبز است و شما می‌توانید در آنجا گردش کنید و سبزی گیاهان را ببینید.

ما حتی زه‌آب خود را به خلیج فارس منتقل کرده‌ایم و این کار را طراحی کرده‌ایم که به خلیج فارس بریزد. ولی هم اداره کل حفاظت محیط زیست و هم مردم تقاضای انتقال این زه‏آب ما را به تالاب‏ها داشتند تا این تالاب‌ها از بین نرود. این اقدامات به نوعی باعث نجات تالاب‌ها شده‌اند.

آیا همچنان مازوت‌سوزی دارید یا استفاده از مازوت به طور کامل متوقف شده است؟

بیش از 15 سال است که ما مازوت سوزی را قطع کردیم و تمام بویلرهای کارخانه‏ها گازسوز شدند برای تولید بخار مورد نیاز کارخانجات فقط از گاز استفاده می‏شود و در حال حاضر نه سهمیه مازوت داریم و نه به آن نیازی داریم.

در مورد فضاسازی محیط زیست، آیا توانسته‌اید در حوزه‌های خود توسعه‌ای انجام دهید؟

بله، ما در این زمینه کارهای زیادی انجام داده‌ایم. به عنوان نمونه در بحث توسعه کشت اکالیپتوس نقش بزرگی داشته‌ایم. در حال حاضر به‌طور کلی ما در بحث فضای سبز حدود ۱۰۰ هزار هکتار فضای سبز در قالب مزارع نیشکر و غیر نیشکری و نیز درختان و چمن ایجاد کرده‏ایم.

گاهی اوقات یک منبع آلوده‏کننده صنعتی وجود دارد که به مدت ۱۲ ماه و ۲۴ ساعته مواد مضر تولید می‌کند. این یک بحث مهم است. اما در مقابل، ما مزرعه‌ای در اختیار داریم که در تمام طول سال ۲۴ ساعته سبز است و گاز کربنیک جذب می‌کند و اکسیژن رها می‌سازد. حالا این مزارع گاهی اوقات یک ربع تا نیم‏ساعت هم آتش به خود می‌بینند! ولی بیلان مثبت است و در کل به نفع محیط زیست می‏باشد.

شرکت توسعه نیشکر در جذب دودی که سایر صنایع ایجاد می‌کنند بسیار موثر است. همانطور که گفته شد در سال حدود ۶ میلیون تن CO₂ جذب می‌کند و اثرات آلایندگی سایر صنایع را کاهش می‏دهد.

پس شما مدعی هستید که برداشت شما یک برداشت “سبز” است؟

در حال‌حاضر، ۴۵ درصد برداشت ما سبز است و با برنامه‌ها و تحقیقاتی که در دست اقدام داریم، می‌توانیم سالی حدود ۱۰ درصد به آن اضافه کنیم. امیدواریم به جایی برسیم که تمام برداشت سبز باشد.  

در خاتمه به استحضار شما و مخاطبین می‏رسانیم که شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی آن از بهترین طرح‏ها و خدمات نظام جمهوری اسلامی برای استان و کشور بوده و تأثیرات مثبت زیادی روی زندگی مردم بخصوص مردم شریف استان خوزستان داشته است و به اعتقاد بنده اشتغال و خدماتی که شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی ارائه می‏دهد بسیار قابل تقدیر و تحسین است.