گزارشی از دستاوردهای پژوهشی و دانش‌بنیان صنعت نیشکر؛
از تولید شکرهای ویژه تا ساخت دروگرهای بومی/ صید ماهی با قلاب پژوهشی نیشکر
صنعت توسعه نیشکر با داشتن یکی از مهمترین دپارتمان‌های علمی و تحقیقاتی کشور، با بهره‌گیری از صدها محقق و پژوهشگر، تلاش‌های مستمری برای بهره‌وری نیشکر در بخش‌های مختلف انجام داده است.
هرچند نیشکر در استان خوزستان قدمتی هزاران ساله دارد اما عجین شدن تحقیق و پژوهش با این گیاه جادویی برای رشد و بالندگی، به پیدایش شرکت توسعه نیشکر و صنایع برمی‌گردد و در کنار آن، بزرگترین دپارتمان تحقیقاتی نیشکر به منظور بهره‌وری، نوآوری و توسعه محصولات شکل گرفت.
به گزارش روابط عمومی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی، صنعت توسعه نیشکر با داشتن یکی از مهمترین دپارتمان‌های علمی و تحقیقاتی کشور، با بهره‌گیری از صدها محقق و پژوهشگر، تلاش‌های مستمری برای بهره‌وری نیشکر در بخش‌های مختلف انجام داده است.
این شرکت با به‌کارگیری همه ظرفیت‌ها در جهت خودکفایی، رونق تولید و رفع موانع گام برداشته و تاکید بر پژوهش‌های کاربردی در دو حوزه صنعت و کشاورزی و تعامل حداکثری و اثربخش با دانشگاه‌ها و شرکت‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان در سرلوحه کاری این شرکت قرار دارد.
از ابتدای شروع فعالیت شرکت‌های نیشکری، عجین شدن پژوهش و تجربه در صنعت نیشکر، نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایی را رقم زده که موجب شده نیشکرِ خوزستان در کنار تولید به پشتوانه‌ی همین پژوهش‌ها به عنوان مرکزی علمی شناخته شود و در تمامی شاخص‌های صنعتی و کشاورزی در محور فعالیت‌های تحقیقاتی به بالندگی برسد.
فعال بودن بخش‌های تحقیقاتی نظیر بخش تحقیقات کشاورزی، تحقیقات به‌نژادی و بیوتکنولوژی، تحقیقات صنعتی، تحقیقات گیاه‌پزشکی، تحقیقات محیط زیستی و بخش تحقیقات توسعه سازمانی در شرکت توسعه نیشکر بیان‌گر پژوهش‌محور بودن صنعت توسعه نیشکر است که ثمره آن اجرای صدها پروژه تحقیقاتی است که در زیر به مواردی از آن اشاره می‌شود:
رباتی برای جوشکاری در صنعت نیشکر
از «ربات» که سخن به میان میآید، پای هوش مصنوعی به وسط میآید؛ هوشی که برای افزایش بهره‌وری به کمک صنعت نیشکر آمده است. ساخت و بومی‌سازی ربات جوشکار برای نخستین بار با همکاری موسسه تحقیقات توسعه نیشکر و کشت و صنعت دهخدا در خوزستان طراحی و تولید شده است. پیش از این، کشور برزیل سازنده ربات‌های جوشکار بود که با همت متخصصان نیشکری این ربات بوم سازی و ساخته شد.
کولتیواتوری برای مبارزه علف‌های هرز
برای رسیدن به برداشت مطلوب گیاه نیشکر، کمبودهایی در تامین ادوات کشاورزی وجود داشت که بخشی از آن با اتخاذ تمهیدات ویژه و نبوغ پژوهشگران نیشکری برطرف شد. یکی از این دستگاه‌ها «کولتیواتور قالبی» است که با همکاری موسسه تحقیقات و آموزش نیشکر و کشت و صنعت سلمان فارسی طراحی و ساخته شد. این دستگاه متناسب با شرایط اقلیمی خوزستان و با هدف مبارزه با علف‌های هرز در مزارع نیشکر طراحی شده است. این نوع از کولتیواتور قالبی اولین بار در صنعت نیشکر طراحی و به‌کار گرفته شده است.
شکرهای ویژه ثمره طرح‌های پژوهشی
تولید شکرهای ویژه یکی از اقدامات پژوهشی صنعت نیشکر است که در سال 99 به ثمر نشست. آذرماه سال 1399خط تولید شکرستان فارابی به بهره‌برداری رسید. خط تولید شکرستان فارابی با هدف تنوع‌بخشی به تولید محصول راهبردی شکر و واحد تولید شکرهای ویژه از جمله شکر طعم‌دار و شکر پودری فعالیت خود را شروع کرد. با توجه به شرایط ویژه ایران به‌سبب شیوع ویروس کرونا، تنوع‌بخشی به تولید و بسته‌بندی شکر با رعایت پروتکل‌های بهداشتی ضروری بود. در این واحد محصولاتی مانند شکر مایع، ساشه مدادی و مربعی، همچنین شکر طعم دار در ۴ طعم متفاوت، شکر دارویی، پودری و فاین تولید می‌شود.
صید ماهی به قلّاب پژوهشی
طرح پرورش متراکم ماهی در حوضچه‌های پرورش ماهی از دیگر طرح‌های پژوهشی نیشکر است. این طرح در حوضچه های پرورش ماهی در شرکت کشت و صنعت نیشکر حکیم فارابی آغاز شده و هر حوضچه قابلیت پرورش 2500 قطعه ماهی داراست. در این طرح از ۱۰ حوضچه بتی پرورش ماهی، بیش از ۲۵ تن انواع ماهی از جمله کپور تولید می شود. طرح پرورش متراکم ماهی علاوه بر رونق تولید ماهی در استان، می‌تواند در جهت اشتغال زایی و منفعت اقتصادی منطقه سودمند واقع شود.
یخی که به جای آب دود می‌شود
یکی از نوآوری‌های صنعت نیشکر، تولید یخ خشک در قلب صنعت نیشکر است که به همت متخصصین نیشکر خمیرمایه و الکل رازی ساخته شده است. توليد يخِ خشک، در کنار صرفه اقتصادی، گامی مهم در راستای صیانت از محیط زیست است که این اقدام با راه‌اندازی کارخانه بازیابی گاز دی اکسیدکربن ناشی از تولید الکل طبی محقق شده است. تا همین چند وقت پیش، دانشِ تولید این یخِ جادویی، در دست آمریکا و آلمان بود اما چند سالی است که فوت و فن آن در کشور بومی شده و حالا هم در قلب شکرستانِ ایران تولید و روانه بازار مصرف می‌شود.
ردّپای دروگرهای بومی در مزارع نیشکر
شهریور ماه سال گذشته صدای پنجمین دروگر ساخت متخصصین نیشکر در مزارع نیشکر پیچید و ردپای این دروگر بومی، در مزارع نیشکر سلمان فارسی نقش بست. دروگرهای بومی نیشکر با هدف غلبه بر شرایط تحریم های ظالمانه، تقویت اراده و روحیه خودباوری در کارکنان ، رفع نیاز شرکت توسعه نیشکر به دستگاه های جدید و نوسازی ناوگان دروگرهای نیشکر، استفاده از شرکت‌های ایرانی دانش بنیان در طراحی و ساخت قطعات الکترونیکی، کمک به حفظ محیط زیست با اعمال تغییرات جهت انجام برداشت سبز، طراحی و ساخته می‌شوند.
قصری پر از قند
«قصرقند» و «چابهار»، از جنوبِ شرقی کشور، در جمع «گونه‌های» نیشکر شکرستان ایران قرار گرفتند تا پس از طی مراحل مختلف، به یک «رقم تجاری» تبدیل شوند.
این دو گونه نیشکر فروردین ماه امسال در منطقه سیستان شناسایی و به موسسه تحقیقات نیشکر منتقل شدند. سازگاری با کم آبی و مقاومت در برابر شوری دو ویژگی این گونه‌های جدید است و این مزیت می‌تواند مزارع نیشکر را در برابر تنش های کم آبی و خشکسالی مقاوم کند.
توامانِ دانش‌بنیان و محیط‌زیست
اردیبهشتِ سال گذشته با یک نوآوری در واحدهای نیشکری، گامی دانش‌بنیان با چاشنی محیط زیست برداشته شد. در این ماه، طرح گازسوز کردن کامل کوره های بخار از نیشکر فارابی استارت خورد و چند ماه بعد هم در سایر واحدها به اجرا درآمد. با اجرای این طرح، گازوئیل از چرخه تولیدی کارخانه شکر کنار گذاشته شد و قدم دیگری در راستای اهداف محیط‌زیستی شرکت برداشته شد.
دستگاهی که نه نمونه داخلی دارد و نه خارجی
از دیگر نوآوری‌های صنعت نیشکر، دستگاهی است که برای اولین بار در ایران ساخته شده است و به گفته سازندگانش، هیچ نمونه داخلی و خارجی ندارد.این دستگاه هشدار دهنده ذرات آلاینده به موتور از سوی محققان موسسه تحقیقات نیشکر ساخته شده و با نصب آن بر روی دروگر نیشکر، مانع از خسارت‌های هنگفت به موتور می‌شود. با نصب این دستگاه، ورود ذرات آلاینده به موتور از طریق سیستم هواکش شناسایی می‌شود و به اپراتور هشدار لازم برای توقف دستگاه را می‌دهد.
سیستم انتقال مُلاس به وسیله فشار هوا
سیستم انتقال مُلاس به وسیله فشار هوا دیگر دستاوردی است که در کشت و صنعت نیشکر دعبل ساخته شده است. این سیستم برای اولین بار در ایران ساخته شده و نسبت به سیستم‌های الکتروپمپ مزایای فراوانی دارد. سیستم انتقال مُلاس به وسیله فشار هوا هیچ گونه وابستگی مکانیکی ندارد و صرفا با فشار هوا فعال می‌شود. سیستم‌های قبلی بر مبنای الکتروپمپ هزینه‌های تعمیرات بالایی دارد و این سیستم جدید با یک سوم قیمت نسبت به نمونه‌های قبلی ساخته شده است که می‌تواند علاوه بر صنعت نیشکر در صنایع غذایی نیز کاربرد داشته باشد. این سیستم برای اولین بار در ایران ساخته شده و نسبت به سیستم‌های الکتروپمپ مزایای فراوانی دارد. سیستم انتقال مُلاس به وسیله فشار هوا هیچ گونه وابستگی مکانیکی ندارد و صرفا با فشار هوا فعال می‌شود.
نوآوری نیشکری‌ها در ساخت فاروئر ترکیبی
دستگاه «فاروئر ترکیبی لوله‌گذار» از دیگر نوآوری‌های پژوهشی متخصصان نیشکری است. این دستگاه از سوی متخصصین واحد تجهیزات مکانیکی کشت و صنعت نیشکر دهخدا در مدت یک ماه ساخته شده است. از دستگاه فاروئر ترکیبی در سامانه آبیاری قطره‌ای زیرسطحی برای کارگذاری لوله‌های زیر سطحی استفاده می‌شود.امیر مجدمی مقدم طراح فاروئر ترکیبی است. به گفته او، این دستگاه هیچ نمونه‌ای در ایران ندارد و برای اولین بار از سوی متخصصین نیشکر دهخدا ساخته و به بهره‌برداری رسیده است.
کارنده‌ای برای نیشکر
«کارنده نیشکر» نخستین دستگاه بومی کاشت نیشکر است. این دستگاه از سوی متخصصین واحد تجهیزات مکانیکی کشت و صنعت نیشکر امام خمینی (ره) در مدت ۶ ماه ساخته شده است. ساخت و بومی‌سازی دستگاه کارنده نیشکر با بهره‌گیری از توان علمی و پژوهشی نیروهای جوان و خلاق شرکت توسعه نیشکر اقدامی موثر در افزایش بهره‌وری، خودکفایی و بی‌اثر نمودن شرایط تحریمی است. پیش از این، کشت نیشکر به صورت دستی انجام می‌شد اما با بهره‌برداری از این دستگاه، کشت به صورت کاملا مکانیزه انجام می‌شود. سرعت و دقت، دو ویژگی دستگاه کارنده نیشکر است که در شرایط آب و هوایی خوزستان، تاثیر بسزایی در کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری دارد.
طرح آبیاری قطره‌ای زیرسطحی به عنوان طرحی دانش‌بنیان به منظور مدیریت هر چه بیشتر منابع آبی، به صورت پایلوت در کشت و صنعت‌ها در دست اجراست تا پس از پشت سر گذاشتن آزمایش‌های اولیه در سطحی وسیع به کار گرفته شود. این طرح در سال گذشته در کشت و صنعت نیشکر فارابی در سطح 22 هکتار به اجرا در آمد و امسال هم در کشت و صنعت‌های هفتگانه هر کدام در سطح 25 هکتار اجرایی شده تا پس از طی روند تحقیقاتی و شناخت نقاط ضعف و قوت، به صورت گسترده در مزارع نیشکری به کار گرفته شود.
دستگاهی برای پالایش شربت نیشکر
دستگاه پالایش «سیروپ» دیگر پروژه تحقیقاتی توسعه نیشکر است. این دستگاه که تکنولوژی آن در انحصار کشورهای اروپایی بود، از سوی متخصصین نیشکر در کشت و صنعت میرزا کوچک خان بومی‌سازی شده و نقش مهمی در پالایش شربت نیشکر کارخانه شکر دارد. دستگاه پالایش سیروپ کیفیت شربت نیشکر حاصل از آسیاب کارخانه شکر را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
پسماندی که وجودش کیمیا شد
پروژه تغلیظ ویناس یکی از دستاوردهای مهم دانش‌بنیان صنعت نیشکر است که امسال در شرکت خمیرمایه و الکل رازی به بهره‌برداری رسید. ویناس حاصل فرآیند تولید الکل طبی از ملاس نیشکر است و با تکمیل بزرگترین طرح تغلیظ پساب صنعتی الکل رازی، گامی مهم در تحقق صنعت سبز برداشته شده است. اگر تا پیش از این، ویناس نیشکر یک پسماندِ دست و پاگیر و بد بو بود اما حالا در همنشینی تخصص و دانش، خاک وجودش کیمیا شده و در گوشه چشم متخصصین نیشکر، حکم ماده‌ای ارزشمند یافته که هم سبب اشتغال می‌شود و هم تولید در پناهِ محیط‌زیست، رونقی دوباره یافته است.
